Mehmet Ziya 23 Mart 1876’da Diyarbakır’da doğdu. Babası yerel bir gazetede çalışıyordu ve çocuğunun eğitimine orada başladı. Ayrıca amcasından geleneksel İslam ilimlerini de öğrendi.
1895 yılında İstanbul’a gitti ve Baytar Mektebi’ne kaydını yaptırdı. Burada İbrahim Temo ve İshak Sukuti ile tanıştı. İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne katıldı ve muhalif eylemleri nedeniyle 1898 yılında tutuklandı. Bir yıl cezaevinde kaldıktan sonra 1900 yılında serbest bırakıldı ve Diyarbakır’a sürgüne gönderildi.
1908 yılına kadar Diyarbakır’da küçük memuriyetler yaptı. II. Meşrutiyet’ten sonra İttihat ve Terakki’nin Diyarbakır şubesini kurdu ve temsilcisi oldu. Aynı zamanda Peyman gazetesini de çıkardı. 1909 yılında Selanik’te toplanan İttihat Terakki Kongresi’ne Diyarbakır delegesi olarak katıldı.
Bir yıl sonra, örgütün Selanik’teki merkez yönetim kuruluna üye seçildi. 1910 yılında kurulmasında öncülük yaptığı İttihat Terakki İdadisi’nde sosyoloji dersleri verdi ve Genç Kalemler dergisini çıkardı. 1912 yılında Ergani Maden’den Meclis-i Mebusan’a seçildi ve İstanbul’a taşındı.
Türk Ocağı’nın kurucuları arasında yer aldı ve derneğin yayın organı Türk Yurdu başta olmak üzere Halka Doğru, İslam Mecmuası, Milli Tetebbular Mecmuası, İktisadiyat Mecmuası, İçtimaiyat Mecmuası ve Yeni Mecmua’da yazılar yazdı. Darülfünun-u Osmani’de (İstanbul Üniversitesi) sosyoloji dersleri verdi. Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin yenilmesinden sonra, bütün görevlerinden alındı ve 1919 yılında İngilizler tarafından Malta Adası’na sürgüne gönderildi.
2 yıllık sürgün döneminden sonra Diyarbakır’a döndü ve Küçük Mecmua’yı çıkardı. 1923 yılında Ankara’ya gitti ve Maarif Vekaleti Telif ve Tercüme Heyeti Başkanlığı’na atandı. Aynı yıl İkinci Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Diyarbakır milletvekili olarak girdi.
25 Ekim 1924 tarihinde İstanbul’da vefat etti.
ESERLERİ:
Kızıl Elma (1914)
Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak (1918)
Yeni Hayat (1918)
Altın Işık (1923)
Türk Töresi (1923)
Doğru Yol (1923)
Türkçülüğün Esasları (1923)
Türk Medeniyet Tarihi (1926, ölümünden sonra)